Η Παναγιά η Καστελλακιανή (Ζωοδόχου Πηγής)

Την Παρασκευή της Διακαινησίμου είναι η γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής. Οι εκκλησίες του Ρεθύμνου που είναι αφιερωμένες στη συγκεκριμένη γιορτή είναι λίγες. Μια απ’ αυτές είναι ο ιερός ναός που βρίσκεται στα Καστελλάκια. Οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν ότι είναι αφιερωμένος στη Ζωοδόχο Πηγή, αφού είναι κυρίως γνωστή ως «Παναγία στα Καστελλάκια» και εορτάζεται στις 15 Αυγούστου, στην Κοίμηση της Θεοτόκου, που τότε ανηφορίζουν στο γραφικό προάστιο του Ρεθύμνου εκατοντάδες προσκυνητές.

Ακόμα και ο Λευκάδιος δημοσιογράφος Π. Κουνιάκης, που επισκέφθηκε το Ρέθυμνο το 1918, αναφέρει το ναό ως «Παναγίτσα» και όχι ως Ζωοδόχο Πηγή.

Ο ναός, σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε στα χρόνια της Ενετοκρατίας, άγνωστο όμως πότε ακριβώς. Ο Παύλος Βλαστός την αναφέρει ως «Παναγία Τριχερίτισσα» και ήταν μια από τις δυο, κάποτε τοιχογραφημένες, εκκλησίες κοντά στο Ρέθυμνο. (Η άλλη ήταν ο Άη-Γιάννης, νότια της πόλης, κοντά στη Μάνα του νερού).

Η παράδοση αναφέρει ότι μετά την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Τούρκους το 1646, τα Καστελλάκια περιήλθαν στα χέρια ενός ισχυρού Τούρκου που ονομαζόταν Χάρτζαλης. Μόλις πήρε στην κατοχή του τον μικρό οικισμό, έσπευσε να μεταβάλλει την εκκλησία σε αχυρώνα. Όταν πέθανε ο Χάρτζαλης, η περιουσία του, μαζί με τα Καστελλάκια, περιήλθαν στον ανιψιό του τον Τσιτσέκο, που ήταν καλός και συνετός άνθρωπος. Η παράδοση συνεχίζει, ότι ένα βράδυ εμφανίστηκε στον ύπνο του Τσιτσέκου η Παναγία και του είπε να επαναφέρει την εκκλησία στην αρχική της μορφή. Ο Τσιτσέκος αδιαφόρησε, μη δίνοντας σημασία στο όνειρο. Το επόμενο βράδυ εμφανίστηκε ξανά η Παναγία και επιτακτικά αυτή τη φορά του ζήτησε το ίδιο πράγμα. Ο Τούρκος αυτή τη φορά φοβήθηκε τόσο, ώστε σε σύντομο χρονικό διάστημα ξανάκανε τον αχυρώνα εκκλησία. Μέσα στο ναό, μάλιστα, τοποθέτησε και μια εικόνα της Παναγίας που είχε βρει, άγνωστο πώς, στον αχυρώνα. Ακόμα ο Τσιτσέκος πρόσφερε στην Παναγία και δέκα μπακίρινα μίστατα λάδι (κουρούπι 100 οκάδων).

Ο Τσιτσέκος τοποθέτησε ως φύλακα της εκκλησίας μια Τουρκάλα, η οποία διατηρούσε και την εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής και δεν επέτρεπε σε Τούρκο να την πλησιάσει, αφού πίστευε πολύ στη δύναμη της Παναγίας. Κάποτε, μάλιστα, όταν ένας χριστιανός από το Ατσιπόπουλο, μαζί με το άρρωστο παιδί του πήγε στην εκκλησία να ανάψει μια λαμπάδα για να «γιάνει» η χάρη Της το παιδί, η Τουρκάλα του είπε ότι το παιδί του δεν πρόκειται να γίνει καλά και ότι μόλις φτάσει στο Ρέθυμνο, αυτό θα πεθάνει, όπως και έγινε.

Πάντως, και οι Τούρκοι της περιοχής σέβονταν και προστάτευαν το ναό της «Μαϊρέ-Χανούμ», όπως την έλεγαν. Την ημέρα του πανηγυριού, Παρασκευή του Πάσχα, άρμεγαν τα ζώα τους σε κοινά δοχεία με τους χριστιανούς, αυτοί έφευγαν και άφηναν το γάλα να το πιουν οι πανηγυριστές.

Με την πάροδο του χρόνου το μικρό αυτό γραφικό εκκλησάκι παραμελήθηκε. Μετά τη γερμανική κατοχή ανακαινίστηκε από τον τότε εφημέριο, παπά Αντώνη Ξυδάκη. Τότε έγινε και το τέμπλο του ναού, το οποίο φιλοτέχνησε ο λαξευτής Νίκος Μαν. Μανουσάκης. Την ίδια περίοδο κατασκευάστηκε και το καμπαναριό και αντικαταστάθηκε το τσιμεντένιο δάπεδο με «μωσαϊκό». Μερικές δεκαετίες αργότερα, το 1981, ο παπά Σταύρος Τζαγκαράκης προχώρησε σε νέα επέμβαση στο ναό. Τότε έγιναν νέα επιχρίσματα εσωτερικά και εξωτερικά του ναού και χτίστηκε το δωμάτιο-αποθήκη που βρίσκεται στα βόρεια της εκκλησίας. Λίγο αργότερα, οι αδελφοί Θυμιατζή παραχώρησαν το χώρο που βρίσκεται δυτικά του ναού και έτσι διευθετήθηκε ο αύλειος χώρος με τη σημερινή του μορφή.

Αυτή είναι η ιστορία και οι παραδόσεις που συνοδεύουν το μικρό και ταπεινό εκκλησάκι της Παναγίας στα Καστελλάκια. Παρόλο, όμως, το μικρό της μέγεθος και την ασήμαντη αρχιτεκτονική της, η εκκλησία των Καστελλακίων είναι άρρηκτα δεμένη με τη ζωή και τις λατρευτικές παραδόσεις των Περβολιανών όλα αυτά τα χρόνια. Αυτήν, μάλιστα, επικαλούνταν σε ώρα κινδύνου και ανάγκης: «Παναγία μου, Καστελλακιανή μου»!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

•Βιβυλάκης Δημήτρης, Τα Περβόλια του Ρεθύμνου στου κύκλου τα γυρίσματα, Ρέθυμνο 1984.

•Δερεδάκης Νίκος, Οι εκκλησίες των Περιβολίων και των Μισιρίων, στο θεματικό ημερολόγιο του Πολιτιστικού Συλλόγου Περιβολίων Μισιρίων «Εμμ. Παχλάς», Ρέθυμνο 2007.

•Εκκεκάκης Γιώργος, Εικόνες από τη ζωή στο παλιό Ρέθυμνο, Ρέθυμνο 1997.

•Μαυράκης Αλκιβιάδης, Περιβόλια Ρεθύμνου-το συναξάρι του τόπου, Ρέθυμνο 1995.

•Χατζηγάκης Αλέξανδρος, Εκκλησίες Κρήτης-Παραδόσεις, Ρέθυμνο 1954.